web developing | وبلاگ انگليسی | کميک استريپ | بن بست | تماس

« روزی، روزگاری خليج فارس | Main | وقتی افتاد فتنه‌ای در شام »

آنها به ما شليک می‌کنند

مقدمه: اين نوشته نه يک دفاعيه است و نه يک جوابيه، که اگر نيازی به دفاعيه و جوابيه باشد خود حميد امجد در همين نزديکی‌هاست و بهتر از هر کس ديگری می‌تواند از کارش دفاع کند و توضيح بدهد؛ اگر بخواهد. اين مطلب فقط بهانه‌ای‌ست برای بيان کردن حرفی که مدت‌هاست در ذهنم می‌جنبد.
پيش از خواندن مطلب هم پيشنهاد می‌کنم اول اين پست وبلاگ زيتون (شماره 7) را بخوانيد.

هميشه با نمادگرايی و تعميم دادن مسائل در يک اثر هنری (بالاخص فيلم و تياتر) مشکل داشته‌ام، اينکه انتظار داشته باشی هنرمند و صاحب اثر در پس ظواهر حتما برای تو پيامی داشته باشد و فلان شخص نماد فلان گروه باشد و فلان حرفش اشاره‌ای باشد به فلان اتفاق و واقعه يا اگر داستانش درباره‌ی فردی‌ست که دماغش را عمل کرده، مگر چند درصد مردم دماغ‌شان را عمل کرده‌اند که به خود اجازه می‌دهد شخصيت داستانش با دماغ سربالا بگردد و اگر شب‌ها به‌جای خوابيدن در تخت‌خواب در کمد خوابش می‌برد، مگر بنی‌بشری هم هست که چنين عادتی داشته باشد و عصرها روزنامه‌ی صبح را با يک فنجان قهوه سرد بخواند و هر پنج‌شنبه با دوستانش از جنبش پست‌مدرنيسم در سينما سخن بگويد و در راه برگشت به خانه با آهنگ آخر شهرام صولتی ضرب بگيرد؟

راستش را بخواهيد از اين‌جور ايرادهای بنی‌اسرائيلی بسيار می‌شود در نشريات (حتی تخصصی) و ديگر جاها پيدا کرد. اوجش هم فکر می‌کنم ‌زمان اکران شوکران افخمی بود که جامعه پرستاران احساس کردند چون نقش اول فيلم شغلش پرستاری‌ست و در يک بيمارستان کار می‌کند و به يک مرد متاهل علاقه‌مند می‌شود، فيلم‌ساز منظوری داشته و می‌خواسته پرستاران را بدنام کند و زير سوال ببرد. قسم می‌خورم اگر هديه تهرانی در شوکران جوشکار هم بود باز جمعی از اصناف به فيلم اعتراض می‌کردند.
فکر می‌کنيد اگر بنا بود به همه فيلم‌ها و نمايش‌ها اين‌طور نگاه کنيم، اساسا داستانی شکل می گرفت؟ اين همه فيلم درباره‌ی هواپيماربايی و سقوط يک هواپيما ساخته شده، آيا همه آنها منظورشان از بال‌های سمت راست و چپ هواپيما، فلان جناح و گرايش سياسی بوده که ناگهان ارتفاع پست حاتمی‌کيا را (که به‌نظرم يکی از سرگرم‌کننده‌ترين فيلم‌های اين چند ساله‌ست، البته به‌جز آن پايان نچسبش) فيلمی صرفا سياسی و نمادين می‌بينند؟ نمی‌دانم چرا قبول کردن يک نقش خاص (که به‌لحاظ پرداخت شخصيت مشکلی ندارد و فيلم‌نامه آن را درست می‌پروراند) و يک موقعيت خاص اين‌قدر مشکل است؟ مگر چه اشکالی دارد داستان درباره‌ی يک دختر ارمنی باشد که قلبش مريض است (بودن و نبودن ـ کيانوش عياری) و يا دکتری که در فساد غرق شده (خانه‌ای روی آب ـ بهمن فرمان‌آرا). وقتی داستان يک شخصيت را نمايش می‌دهد، بايد به آن به ديده‌ی يک فرد خاص نگاه کرد که برای خودش اسمی دارد و خانه‌ای دارد و پيشينه‌ای که لزوماً قرار نيست نماد چيزی باشد.

مگر در جامعه‌ی ما هنوز تيپ لات و لمپن وجود ندارد که امجد حق ندارد آنها را به کافی‌شاپ ببرد؟ مگر يک افغانی ـ که از زن و بچه‌اش دورافتاده و برای کار کردن تن به مهاجرت داده و صاحب‌کارش او را اذيت می‌کند و مشتری‌ها سرش داد می‌زنند و نامه‌اش را می‌دزدند و کريستال کافی‌شاپ را بازيچه قرار می‌دهند و دست آخر او را به ديده‌ی يک دزد می‌نگرند و اتاقش را ضدعفونی می‌کنند ـ حق ندارد عصبانی شود و فرياد بزند و با سر به داخل شيشه برود و خونش را روی تماشاچی‌ها بپاشد؟ مگر حتما بايد 51 درصد مردم کافی‌شاپ بروند تا ما بتوانيم يک داستان را در آنجا تعريف کنيم؟ مگر چند نفر قاتل و گنگستر در يک جامعه می‌توان پيدا کرد که اين همه فيلم جنايی و نوآر ساخته شده؟ اصلا کسی که می‌تواند داستانش را در يک پمپ بنزين طبقه‌ی سوم يک برج دويست طبقه تعريف کند و اصول داستان‌پردازی و احترام به شعور مخاطب را هم از ياد نبرد، حق ندارد فيلمش را بسازد و نمايش را روی صحنه ببرد؟

از طرفی به‌نظرم بی‌شير و شکر به‌عنوان يک اثر اجتماعی و رئال نه تنها مشکلی ندارد، بلکه به‌سادگی می‌توان تهران اواخر دهه 70 و اوايل دهه 80 را در آن ديد و مهم‌تر از همه اينکه داعيه راه‌حل دادن و حل مشکلات را ندارد و تنها به فکر اين‌ست که در مدت زمان دو ساعت داستانش را به‌خوبی بيان کند، آن هم در دوره‌ای که کمتر کسی جرات می‌کند نمايشی با زمان بيش از 90 دقيقه روی صحنه ببرد (به‌عنوان يک مثال برای يک اثر اجتماعی ضعيف نگاه کنيد به فيلم شمعی در باد و آن شخصيت‌های اضافی و پايان تحميلی‌اش).

معتقدم برگزيدن رويه‌ی نماد‌گرايی و يا گرفتن ايرادهای عجيب و غريب از فضای اثر، در مواجهه با يک اثر هنری بدترين روش برای بررسی يک کار هنری‌ست. اگرچه آلن، فيلسوف فرانسوی، می‌گويد: «همه عقايد کلی نادرست‌اند و اين يک عقيده‌ی کلی‌ست.» و می‌توان آثاری را پيدا کرد که صرفا از نگاه نمادگرايانه بايد با آنها روبه‌رو شد، ولی پيشنهاد می‌کنم اين مطلب مسعود فراستی با عنوان عليه نمادسازی را بخوانيد که در آن استثنائا از سينمای ملی حرفی نزده و به همين مشکل پرداخته.
باور کنيد در بيشتر اوقات نمادگرايی لذت ديدن يک فيلم خوب و يک نمايش دلپذير را زايل می‌کند همان‌طور که ايرادهای عجيب و غريب.

موخره: بيش از آنکه اين مطلب را از روی علاقه‌ام به شخص حميد امجد و آثارش نوشته باشم، به اين علت نوشتم که همواره با اين نگرش به يک اثر هنری مشکل داشته‌ام. شايد بی‌شير و شکر و اين مطلب زيتون تنها بهانه‌ای بود برای حرف‌هايی که مدت‌ها بود سر دلم مانده بود.

TrackBack