حسين جاويد عزيز در وبلاگش مطلبی نوشته درباره‌ی «عطر سنبل، عطر کاج» که راستش احساس می‌کنم اندکی غيرمنصفانه‌ست. اين چيزهايی را هم که الان می‌خواهم بنويسم، نکاتی‌ست که به‌نظرم جزو محاسن کتاب است و به‌خاطر آنهاست که می‌گويم «عطر سنبل، عطر کاج» کتاب خوبی‌ست. قرار هم بود زودتر، يعنی زمانی که تازه کتاب را خوانده بودم، اينها را بنويسم که مشمول مرور زمان شد و وسط کارهای ديگرم گم شد و نوشته‌ی حسين تنها بهانه‌‌ای‌ست برای گفتن آنها.

بزرگ‌ترين و درخشان‌ترين نکته‌ی کتاب که به‌نظرم حسين جاويد آن را ناديده گرفته، لحن راوی‌ست. يک لحن جدی که در بيشتر لحظات همچون يک ناظر بيرونی، وقايع را روايت می‌کند. برای نوشتن يک متن طنز، به‌نظرم اين بهترين قالب ممکن است. اصلا اگر باور داشته باشيم که طنز از داخل تناقض پديد می‌آيد، اين فرم روايت ايده‌آل‌ترين گزينه‌ای‌ست که می‌توانيم برای چنين متنی در نظر بگيريم. نمونه‌ی نوشتاری‌ مشابهی در ادبيات‌مان به‌خاطر نمی‌آورم، اما حداقل در سينما می‌توانم نمونه‌ی درخشانی مانند باستر کيتون را مثال بزنم که عمده‌ی جذابيت فيلم‌هايش در تناقض آن چهره‌ی سنگی و موقعيت‌های کميک اطرافش بود. و حتما همه‌ قبول داريد که بدترين نوع فيلم‌های کمدی، همان‌هايی هستند که کارگردانش برای اينکه به تماشاگر بفهماند کجا بايد بخندد از صدای خنده‌ی ضبط شده استفاده می‌کند. اين نوار خنده، در يک متن طنز همان علامت‌های تعجبی هستند که اکثر طنزپردازان عزيز تا می‌توانند در نوشته‌های‌شان می‌گذارند تا خواننده بفهمد که کجا بايد بخندد و کجا نبايد.

ايراد ديگری که به‌نظرم باز چندان منصفانه نيست قضيه‌ی توهين به ايرانی‌ها و دلقک قرار دادن يک ايرانی (پدر راوی) برای خنداندن امريکايی‌هاست. اين ايراد هم به نظرم با همان دليل بی‌طرفانه بودن لحن راوی قابل توجيه است. اصلا بياييد اين‌طور فرض بگيريم که به‌جای پدرش که يک ايرانی‌ست، ماجراهای همسايه‌ی مکزيکی‌ش را به‌عنوان مثال روايت می‌کرد. آيا باز هم اين تناقض که حرفش را زديم شکل می‌گرفت؟ اصلا ماجراهای يک ايرانی در امريکا جذاب‌تر است (برای هر خواننده‌‌ای با هر مليتی) يا يک مکزيکی، انگليسی، آلمانی ...؟ يا از آن مهم‌تر، اگر راوی از خانواده‌اش خارج می‌شد، باز هم در مکان درستی برای روايت چنين داستانی قرار می‌گرفت؟
تعصب روی عرب و عجم بودن شخصيت‌ها هم به‌نظرم همان چيزی‌ست که در شکل افراط‌ شده و خارج از کنترلش، به اتفاق‌های آذربايجان و ايران جمعه و آن بلايا ختم می‌شود.

تنها ايرادی که شايد بتوانم از مجموع نوشته‌ی حسين جاويد قبول کنم، نبودن پيوستگی ميان فصل‌های کتاب است که آن هم به‌نظرم از يک تصور کلاسيک می‌آيد. اينکه زندگی‌نامه يعنی روايت پيوسته و خطی زندگی نقش اول داستان، از تاريخ تولد تا فوت‌اش. اما اگر به کتاب به چشم يک دفتر خاطرات نگاه کنيم، چه‌طور؟ کدام‌يک از ما در دفترهای خاطرات‌مان پيوستگی اتفاق‌ها را در نظر می‌گيريم؟ برای حل اين مشکل هم به‌نظرم بهتر است به‌جای در نظر گرفتن کل کتاب به‌عنوان يک داستان بلند يا رمان، هر کدام از فصل‌ها را به تنهايی به‌عنوان يک داستان کوتاه نگاه کنيم. در اين حالت به‌نظرم منصفانه‌تر می‌شود درباره‌ش صحبت کرد.

[Funny in Farsi | حسين جاويد]
[يک رشته نخ ميان فرشی پر نقش و نگار | ريتا اصغرپور]